Сафійскі сабор, цэнтр Еўропы, крыж Ефрасінні Полацкай, самы вялікі ў свеце помнік Францыску Скарыну, Барысаў камень, выконваючы жадання: пералічваць турыстычныя вартасці Полацка можна да бясконцасці – ды і то калі ўсё запомніш. Выбраць пяць галоўных месцаў для наведвання ў самым старажытным горадзе Беларусі няпроста, лягчэй назваць прычыны, па якіх варта прыехаць у Полацк хоць бы на дзень.

Прычына першая: турыстаў у Полацку любяць

15 гадоў таму мая добрая прыяцелька, экскурсавод па прафесіі, са шкадаваннем заўважыла, што Полацк – гэта цукерка, загорнутая ў газетную паперу. На яе думку, нягледзячы на ​​прыстойны багаж славутасцяў, у самым старажытным горадзе Беларусі не было створана элементарных для турызму умоў: няма танных гасцініц, паказальнікаў, інфраструктуры, няма дзе паесці да 12 гадзін раніцы, ды і асартымент кафэ і бараў пакідае жадаць лепшага.

Праз 15 гадоў  Полацк абзавёўся персанальным «цэнтрам Еўропы», адзіным у Беларусі праспектам Францыска Скарыны, у кафэ і барах прапануюць меню з міжнароднага кулінарнага праекта Bella cuisine, а ў будынку былога езуіцкага калегіума можна атрымаць адказ на любое пытанне ў механічнай галавы, якая размаўляе. Больш за тое, штогод у горад- «васьмідзесяцітысячнік» прыязджаюць больш за 300 тысяч турыстаў і паломнікаў, каб убачыць «Вялікую тройку»: Сафійскі сабор, Спаса-Эўфрасіньнеўскі манастыр і Музей беларускага кнігадрукавання.

Цяпер арыентавацца сярод помнікаў і турыстычных маршрутаў зручна з дапамогай паказальнікаў, а паслугі экскурсаводаў прадастаўляюць адразу некалькі агенцтваў.

Паглядзець старажытную сталіцу Полацкага княства цікава ў любую пару года: вясной у Полацку квітнеюць каштаны, а калі прыехаць падчас паводкі, то можна ўбачыць незабыўнае відовішча – паўнаводную Дзвіну. Летам у горадзе проста камфортна шпацыраваць хоць усю ноч і слухаць, як спяваюць салаўі на Верхнім замку. Восеньскі Полацк туліць  да рамантыкі і паэзіі, а зімой горад ператвараецца ў адну гіганцкую снежную скульптуру мудрагелістых абрысаў.

Прычына другая: Сафійскі сабор

Упершыню згаданы ў летапісе ў 862 годзе, Полацк, хоць і набірае гады ў сваю скарбонку, але, нібы бронзавая статуя, толькі пакрываецца высакароднай пацінай. Пад’язджаючы да горада з боку Мінска, вы абавязкова ўбачыце полацкую Сафію.

Бачна яна з абодвух мастоў, якія вядуць у горад, і нават стоячы на мосце ў суседнім Наваполацку можна ўбачыць вытанчаны барочны сілуэт храма, якому у 2030 годзе споўніцца тысяча гадоў. Перабудаваны ў XVIII стагоддзі сабор на сённяшні дзень не з’яўляецца культавым збудаваннем і ўяўляе сабой адзін з лепшых канцэртных залаў Еўропы з цудоўным органам. Прыехаць у Полацк і не патрапіць на канцэрт арганнай музыкі – злачынства.

Сафійскі сабор у Полацку – адзін з лепшых канцэртных залаў Еўропы. Фота: Сяргей Балай, TUT.BY

У сцен храма стаіць гіганцкі валун – Барысаў камень. У часы князя Рагвалода камень абазначаў межы княства, а цяпер стаў адной з гарадскіх славутасцяў. У некаторых экскурсаводаў з каменем звязаная традыцыя, спецыяльна прыпасенай для турыстаў: калі загадаць жаданне, а пасля 3 разы абабегчы вакол каменя, яно абавязкова збудзецца. З замкавай гары ля сцен Сафійскага сабора адкрываецца надзвычайны від на горад, раён Запалоцце, Дзвіну і Задзвінне.

Яшчэ адным цікавым турыстычным аб’ектам з моманту свайго з’яўлення стаў падвесны пешаходны мост праз раку Палату (ад якой бярэ сваю назву горад). І хоць для мясцовых жыхароў мост – проста спосаб дабрацца дадому, для турыстаў і парачак гэта рамантычны сімвал, на якім фатаграфуюць маладых, цалуюцца і любуюцца навакольнымі прыгажосцямі.

Прычына трэцяя: шпацыр па Ніжнепакроўскай вуліцы

Яшчэ ў мінулым дзесяцігоддзі Ніжнепакроўская вуліца насіла імя правадыра сусветнага пралетарыяту. Намаганнямі жыхароў горада і пры падтрымцы мясцовых уладаў у 2008 годзе вуліцы вярнулі яе старую назву, і зараз яна – упадабанае месца шпацыраў як палачан, так і гасцей горада.

Менавіта на Ніжнепакроўскай вуліцы засяроджана найбольшая колькасць музеяў і помнікаў архітэктуры ў горадзе. Спускаючыся па лесвіцы ад Сафійскага сабора, літаральна праз 100 метраў бачыш сцяну і контрфорсы былога езуіцкага калегіума, дзе зараз размясціўся адзін з карпусоў Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. У гістарычным будынку ёсць свае славутасці: статуя студэнта, гадзіннік ў двары калегіума і нядаўна з’явіўшаяся механічная гаворачая галава – копія дзіўнага механізму XVIII стагоддзя.

Літаральна адразу за калегіумам знаходзіцца будынак былой лютэранскай кірхі, у якой размясціўся Краязнаўчы музей, экспазіцыі якога распавядаюць пра гісторыю горада з самых старажытных часоў. Аматараў халоднай зброі зацікавіць меч X стагоддзя, які ёсць у музеі.

Далей па маршруце знаходзіцца прыватны Музей сярэднявечнага рыцарства, размешчаны ў двухпавярховым будынку на вуліцы Энгельса. Уладальнік музея ўсталяваў у двары будынка помнік аднаму з легендарных полацкіх князёў – Андрэю Полацкаму.

Купалы Богаяўленскага сабора бачныя практычна з любой кропкі Ніжнепакроўскай вуліцы. Фота: Сяргей Балай, TUT.BY

Яшчэ адзін невялікі пераход – і вы апынецеся ў сцен адразу некалькіх полацкіх славутасцяў: Музея-бібліятэкі Сімяона Полацкага, Музея беларускага кнігадрукавання і Богаяўленскага сабора.

Праз рэчку ад іх – касцёл Святога Андрэя Баболі. Далей па маршруце – Дзіцячы музей, ад якога будуць у захапленні не толькі дзеці, але і дарослыя: пакоя, нібы спраектаваныя раздурэўшымся архітэктарам, першапачаткова прызначаныя для наведвальнікаў не толькі маленькага росту, але і маленькага ўзросту.

Скончыць падарожжа па Ніжнепакроўскай вуліцы можна на мосце праз Дзвіну – каб акінуць поглядам практычна ўвесь гістарычны цэнтр горада.

Прычына чацвёртая: Ефрасіння Полацкая

Накіроўваючыся ад Сафійскага сабора ў бок Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра, па шляху абавязкова ўбачыш помнік маладой прыгажуні – князёўны, якая рашыла насуперак волі бацькі стаць манашкай, а пасля і настаяцельніцай першага на беларускіх землях жаночага манастыра. Самая старая царква манастыра – Спаса-Праабражэнская – была пабудавана дойлідам Іаанам ў сярэдзіне XII стагоддзя.

Дарога да манастыра ляжыць праз яшчэ адну славутасць – Чырвоны мост, які атрымаў сваю назву ў выніку кровапралітных баёў паміж французскімі і рускімі войскамі ў кастрычніку 1812 года.

Дарэчы, масты папросту можна лічыць яшчэ адной славутасцю Полацка. Іх у горадзе 5. Выканаць ўмову вясельнай традыцыі і аб’ехаць горад праз 5 мастоў, ні разу не праехаўшы двойчы па адным і тым жа, у Полацку можна з лёгкасцю. Два аўтамабільных маста праз Заходнюю Дзвіну, два масты праз Палату і яшчэ адзін невялікі мост праз рэчку Бельчанку: вось і сабраны пяць мастоў на шчасце маладым.

На скрыжаванні вуліц Ефрасінні Полацкай і Кастрычніцкай усталяваны першы на Віцебшчыне конны помнік легендарнаму полацкаму князю Усяславу Чарадзею. Нягледзячы на спрэчнае для помніка месца, ля яго падножжа часта прызначаюць спатканні.

Прычына пятая: Францыск Скарына

Гісторыкі жартуюць, што Іван Фёдараў у Маскве друкаваў пірацкія копіі кніг Францыска Скарыны. Жарты жартамі, але першым, хто прынёс друкаванае слова на беларускія землі, быў менавіта Скарына.

Атрымаўшы пачатковую адукацыю ў Полацку, малады Скарына адправіўся вучыцца ў Кракаў, пазней пацвердзіў званне доктара медыцыны ў Падуанскім універсітэце, дзе ў знакамітай універсітэцкай «Зале сарака» да гэтага часу вісіць партрэт нашага земляка як аднаго з выбітных выпускнікоў. Пазней Скарына заснаваў у Празе друкарню, выдаўшы першую беларускую друкаваную кнігу – «Псалтыр». Полацк па праву ганарыцца сваім земляком. У яго гонар усталяваны помнік на аднайменнай плошчы і названы цэнтральны праспект у горадзе.

Яшчэ адна славутасць горада размешчана як раз на праспекце Францыска Скарыны. Гэта ні многа ні мала геаграфічны цэнтр Еўропы. Усё роўна, што за званне такога «змагаюцца» адразу некалькі населеных пунктаў у Літве, Украіне, Славакіі і Польшчы. Памятны знак усталяваны непадалёк ад плошчы Францыска Скарыны, літаральна ў двух кроках ад Галоўпаштамта, дзе, дарэчы, можна купіць сертыфікат, які пацвярджае, што вы пабывалі ў геаграфічным цэнтры Еўропы.

Прычын для наведвання Полацка можна знайсці яшчэ шмат, і ў кожнага палачаніна і госця горада знойдуцца свае ўспаміны пра памятныя мясціны і славутасцях. Хоць на самай справе самая вялікая каштоўнасць Полацка – гэта яго людзі, якія любяць свой горад, памятаюць яго гісторыю і імкнуцца зрабіць яго прывабным для ўсіх, хто аднойчы вырашыць наведаць горад над Дзвіной.