— Назва гэтай тэхнікі кажа само за сябе — пляценне ажыццяўляецца ад цэнтра будучага вырабы па спіралі, — паведаміў сябра саюза майстроў народнай творчасці Васіль Сіманковіч. — Першай, хто асвоіў старажытнае занятак у цяперашні час, стала Людміла Гаравая. Яна гадоў дваццаць таму адправілася на вучобу да народнага майстру Беларусі Адаму Краўчука, які растлумачыў ёй нюансы аўтэнтычнага пляцення. Пазней Людміла Генадзьеўна стварыла сваю калекцыю, была ўдастоена стыпендыі Міністэрства культуры за адраджэнне старадаўніх формаў. Мяне ж у спіралі прыцягнула філасофская складнік — творчы працэс нагадвае канцэпцыю стварэння Сусвету.Падобную тэхніку выкарыстоўвалі многія народы, але ў беларусаў яна адрознівалася разнастайнасцю вырабаў. У прыватнасці, нашы продкі такім чынам выраблялі ёмістасці для захоўвання збожжа, круп, вэнджаніны.
— Так званыя саламянікі накрывалі вечкам і служылі свайго роду тэрмасамі, захоўвала пэўную тэмпературу і вільготнасць. З іншага боку, яны забяспечвалі цыркуляцыю паветра ўсярэдзіне, і правізія ня плеснела, — патлумачыў Васіль Паўлавіч. — Яшчэ адзін плюс — малая вага кораба, які дазваляў без складанасці падвесіць яго пад дахам, каб не дасталі грызуны.
Майстар займаецца спіральным пляценнем з 2007 года. За гэты час паспеў назапасіць вялікі вопыт, сабраць шырокую калекцыю работ, паўдзельнічаць у сотнях выстаў у розных краінах і навучыць дзясяткі вучняў.
— На Гарадоччыне для пляцення традыцыйна выкарыстоўваецца салома і маладыя карані хвоі. Акрамя таго, спатрэбяцца колца, якое рэгулюе таўшчыню нарыхтоўкі, шыльце, якое дазваляе падоўжыць стужачку, якая фіксуе новы віток спіралі з папярэднім. У працэсе патрабуюцца значныя намаганні рук, таму ў старажытнасці гэтым займаліся мужчыны, — сказаў Васіль Сіманковіч. — Сёння да мяне на гурток у асноўным прыходзяць людзі ва ўзросце. Стараюся прыцягваць моладзь, пераконваю, што ўмення рамесніка дазволяць ім у любой жыццёвай сітуацыі зарабіць грошы. Усе вучні ўдзельнічаюць у нарыхтоўцы матэрыялаў.
Нягледзячы на тое, што спіральным пляценнем цікавяцца майстры ў многіх рэгіёнах краіны, канкурэнцыю гарадакчанам на Беларусі могуць скласці толькі прадстаўнікі Браслава і Верхнядзвінска. У Віцебску таксама ёсць ўмельцы, але яны выкарыстоўваюць не аўтэнтычныя, а сучасныя тэхналогіі.
Яшчэ адзін напрамак, якім займаюцца ў Гарадоцкім Доме рамёстваў і фальклору, — гарадоцкая кісея. На яе развіццё атрыманы грант Прэзідэнта Беларусі. Асноўны ўклад у адраджэнне некалі забытыя выгляду народнага рамяства ўнесла дырэктар установы Марына Гушча, захапіўшыся унікальнай тэхнікай.
— Каля трыццаці гадоў таму я працавала ў раённым краязнаўчым музеі і ўдзельнічала ў этнаграфічных экспедыцыях, — сказала Марына Леанідаўна. — Бо ў свой час, вучачыся на мастацка-графічным факультэце ВДУ ім. П. Машэрава, абараніла дыпломную працу па ткацтву, мяне ў паездках больш за ўсё цікавіла тэма тэкстылю. Мне кінулася ў вочы тое, што акрамя ручнікоў, якія распаўсюджаны па ўсёй Беларусі, на Гарадоччыне сустракаліся арыгінальныя кісейныя вырабы.
Майстроў, якія валодаюць падобнай тэхнікай, Марына Гушча не змагла адшукаць. Адправілася на спецыяльныя курсы па ткацтву, але толькі праз пяць гадоў практыкі ёй удалося асвоіць кісейны кірунак.
— Дадзены від ткацтва лічыўся згубленым і быў унесены ў спіс помнікаў беларускай культуры. Мне вельмі дапамагла ў засваенні кісеі тагачасны дырэктар музея Кацярына Уверская. Яна паспела заспець старажылаў, якія займаліся ім, — адзначыла Марына Леанідаўна. — Такім чынам я даведалася, што існавала тры разнавіднасці гэтага рамяства. Авалодаўшы імі, прадставіла свае ручнікі на конкурсе, які праходзіў у рамках Міжнароднага фестывалю мастацтваў «Славянскі базар у Віцебску — 2001». Журы высока ацаніла працу, прысудзіўшы мне Гран-пры.
Марына Гушча лічыць, што сярод жанчын вырабы кісеі будуць заўсёды актуальныя, таму што маюць перавагі перад карункавымі аналагамі.
— У працэсе працы за станком атрымліваюцца розныя па велічыні квадраты і прама-кутнікі. Гэта зачаравальная манахромны геаметрыя, гульня памерамі, — падкрэсліла яна. — Нам разам з калегамі важна было адрадзіць і захаваць спадчыну продкаў. Таму мы вывучылі музейныя фонды, знайшлі дзясяткі ручнікоў, таксама выраблялі іх самі. У выніку ў 2013 годзе кісею выкраслілі са спісу помнікаў і прызналі культурнай спадчынай краіны.
Дзякуючы гарадакчанам аб гэтай тэхніцы даведаліся не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі. Іх кісейныя экспазіцыі прадстаўляліся на выставах у Расіі, Польшчы, Прыбалтыцы і Турцыі і нязменна выклікалі захапленне ў публікі і спецыялістаў.
— У адрозненне ад класічнага народнага ткацтва, які выкарыстоўвае старажытныя арнаменты і іншай сімвалізм, кісейнае можна ўжываць у вырабе паўсядзённых рэчаў, а не толькі пры правядзенні нейкіх святаў або абрадаў, — адзначыла Марына Леанідаўна. — Каб больш шырока развіваць кісею, прасоўваць яе ў масы, вырашылі папрасіць дапамогі ў дзяржавы. У бягучым годзе нам выдзелілі грант прэзідэнта Беларусі. Будуць закуплены дадатковыя станкі і іншае абсталяванне, праведзены майстар-класы. Ўжо прайшлі два практычных курсу на Віцебшчыне, адзін — на Магілёўшчыне. Гэты кірунак можа стаць брэндам Гарадоччыны. Таксама пра яго павінны ўспомніць нашы суседзі з Лёзненшчыне і Шуміліншчыне, дзе ў старажытнасці займаліся такім ткацтвам.
Эдуард Каралевіч
Пераклад на родную мову зроблены рэдакцыяй сайта.
