З сярэдзіны студзеня ў Гарадоцкім краязнаўчым музеі дзейнічае выстава віцебскай мастачкі Ірыны Барсуковай “Мая Беларусь”. Мастак музея Ларыса Лявонава распрацавала праграму знаёмства з персанальнай выставай віцебскай мастачкі Ірыны Генадзьеўны Барсукова і адзначае, што карціны выкананыя ў тэхніцы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, графікі, жывапісу.

Прастора выставы паказвае гледачу родны горад Ірыны Генадзьеўны, уводзіць гледача ў свет традыцыйных святаў беларусаў, вядзе гледача па каштоўнасным каардынатах мастацкай творчасці, у якіх ўмоўнай графічнай і выяўленчай мовай выяўлены мары аб гармоніі прыроды і чалавека.

Ірына Барсукова – мастак, які працуе ў тэхніцы акварэлі, пастэльнага і алейнага жывапісу, графікі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. У 1990 годзе яна скончыла мастацка-графічны факультэт Віцебскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута і стала выкладчыкам выяўленчага мастацтва і працоўнага навучання ў сярэдняй школе № 3 горада Віцебска.

Для характарыстыкі мастачкі як нельга лепш падыходзіць выраз «Дзе нарадзіўся – там і спатрэбіўся”. Бо Ірына Генадзьеўна як прыйшла ва ўстанову адукацыі дзяўчынкай-першакласніцай, так і вярнулася сюды пазней, ужо стала дарослай, каб самой быць прыкладам для дзяцей.

Ірына Генадзьеўна – настаўнік вышэйшай катэгорыі з задавальненнем выкладае на факультатывах і ў студыях мастацкай накіраванасці. І гэта толькі частка яе шматграннай дзейнасці. Так, яна з’яўляецца куратарам працоўных брыгад па афармленні школьнага інтэр’еру. Роспіс сцен, выраб жывапісных і дэкаратыўных пано, карцін, якія шчодра ўпрыгожваюць калідоры і навучальныя класы, – ва ўсё гэта педагог наватар ўкладвае часціцу сваёй душы.

Творчасць Ірыны Барсуковай па вартасці ацэньваецца спецыялістамі і крытыкамі. Пацвярджэннем таму – шматлікія выставы.

Першая персанальная выстава мастачкі «Дыялог» праходзіла ў Віцебскім мастацкім музеі ў сакавіку 2011 года. Затым Віцебскі мастацкі музей яшчэ двойчы экспанаваў яе працы: у лютым 2012 года Ірына Генадзьеўна была ўдзельніцай выставы «Дар выдатны, дар бясцэнны …», прысвечанай 20-гадоваму юбілею Віцебскага мастацкага музея, а ў мае 2017 г. была ўдзельніцай выставы «Вясновы букет».

Работы Ірыны Генадзьеўны Барсуковай часта выстаўляюцца ў дзяржаўнай установе «Культурна-гістарычны комплекс« Залатое кальцо горада Віцебска «Дзвіна» »*. У 2012 годзе ў Гараджоцкім раённым краязнаўчым музеі праводзілася яе персанальная выстава «Летнія матывы» – былі прадстаўлены работы ў тэхніцы алейнага жывапісу і акварэлі, сюжэт якіх – кветкавыя кампазіцыі, нацюрморты і пейзажы, у асноўным з відамі Віцебска.

Сёння Ірына Генадзьеўна паўстае перад намі і як аўтар, па-ранейшаму не змяняе сваёй мастацкай накіраванасці, і ў той жа час як прадаўжальнік і наватар у тэхніцы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва са сваёй семантыкай і сімволікай.

Пад час наведвання выставы вучнямі гарадоцкіх школ Ларыса Міхайлаўна Лявонава падрабязна апавядае пра карціны з выставы “Мая Беларусь”, пра той сэнс які імкнулася мастачка ўкласці ў свае працы.

Экскурсавод адзначае розныя групы карцін Барсуковай, якія прысвечаны ці то Віцебску, ці народным святам, ці прыродзе і г.д.. Так экскурсавод адзначае, што цікавым уяўляецца пано «Радзіма», на якім мастачка сімвалічна злучае хрысціянства (малюнак Успенскага сабора) і паганства (малюнак козы, якая з антычных часоў лічыцца карміцелькай і паганскім сімвалам урадлівай прыроды, ўраджаю, дабрабыту). Успенскі сабор і каза выступаюць тут эстэтычнымі знакамі, што даюць эстэтычную інфармацыю, якая закадавана вызначаным спосабам ў мастацкай і прадметнай формах.

Расказваючы пра карціны «Буслянка», «Пра што ціўкаюць птушкі», «Птушыная карагод», «Голас» экскурсавод адзначае, што гэтыя работы ўяўляюць сімвалічна схематычны малюнак свята «Гуканне вясны», ключавой фігурай якога з’яўляецца птушка: у адных рэгіёнах – бусел, у іншых – жаўрук: “Свята «Гуканне вясны» праводзілася, каб паскорыць прыход вясны. Гэтая традыцыя мае глыбокія карані: клікаць вясну пачалі яшчэ ў старажытныя часы, калі нашы продкі былі паганцамі. Цяпер часцей за ўсё народнае свята супадае са святам царкоўным – Дабравешчанне.

Клікаць вясну пачыналі дзяўчыны, яны спявалі песні-вяснянкі. Асаблівасцю такіх песень з’яўлялася тое, што кожны куплет заканчваўся гучным крыкам «Гу-у-у-у!». Адсюль і назва – «гуканне».

Наведвальнікам прапануецца паслухаць песню “Вяснянка” і адзначаецца, што месца, дзе праходзіла «гуканне” павінна было быць відаць здалёк – на высокім пагорку або беразе. Усё вакол (дрэвы, камяні і г.д.) ўпрыгожвалі рознакаляровымі стужкамі (яны пазначалі красаванне, нашы продкі думалі, што дрэвы заразяцца весялосцю і яркасцю стужкі і хутчэй раскрыюць пупышкі. Асаблівай увагай карысталіся птушкі, выпечаныя з цеста, якіх раскладвалі ў акрузе, каб яны прыцягвалі птушак, якія на сваіх крылах нясуць вясну. У некаторых рэгіёнах іх называлі «Бусько» або «Буськовы лапы». Для падрыхтоўкі такіх птушачак цеста рабілі самае простае – толькі мука, вада і соль.

У свяце ж звычайна ўдзельнічалі ўсёй вёскай: вадзілі карагоды, гулялі і смяяліся, каб паказаць, як вясны будзе тут добра. Выразнага плана правядзення не было, галоўнае – весяліцца, спяваць і радавацца жыццю.

Наведвальнікам выставы прапануецца адна з гульняў: або «Чапля», або«Птушкалоў», або танцавальная гульня «Ручаёк.

Апавядаючы пра карціну «Буслянка»,  спадарыня Лявонава адзначае, што лічылася: калі птушкі выберуць чыйсьці дом, то там будзе шчасце і дабрабыт. Асабліва былі ўшанаваныя белыя буслы. Верылі, што ў дом, на якім з’явілася іх гняздо, прыйдзе шчасце і згода, у сям’і спыняцца сваркі, дзеці будуць расці здаровымі, іх абыдуць бокам хваробы, гаспадара сядзібы чакае добры ўраджай на полі. Сяло, у якім пасялілася шмат буслоў, атрымае багаты ўраджай.

Беларусы буслам прыпісваюць некаторыя чалавечыя асаблівасці: чалавечыя пальцы, разуменне мовы, наяўнасць душы, плач сьлязьмі і інш. У мінулым, па легендзе, бусел быў чалавекам. Аднойчы Бог даў яму мяшок са змеямі і жабамі і загадаў выкінуць яго ў мора. Чалавек з цікаўнасці развязаў мяшок, і ўся нечысць зноў распаўзлася па зямлі. У пакаранне Бог ператварыў чалавека ў бусла, каб з гэтага часу ён ачышчаў зямлю ад гадаў і іншых паразітаў, у якіх любяць ператварацца ведзьмы і ведзьмакі. Ад сораму у бусла пачырванелі нос і ногі.

Сёння бусел у беларусаў з’яўляецца сімвалам нацыянальнай чысціні, міралюбнасці, ціхай любаты, мудрай сілы. На гэтай працы буслы намаляваныя над гняздом ля падножжа сусветнага дрэва, крону і галіны якога вянчаюць васьміканцовыя зоркі – сімвалы вечнага жыцця.

Падобным чынам Ларыса Міхайлаўна распавядае і пра іншыя карціны з выставы “Мая Беларусь”, звязвае гэта  апавяданнем пра народныя традыцыі і прапануе наведвальнікам розныя цікавыя народныя гульні.

Відавочна, што падобная экскурсія нясе вялікі выхаваўчы патэнцыял патрыятызму і любові да Беларусі. І на яе варта запрасіць як мага больш вучняў і студэнтаў.

Выстава “Мая Беларусь” у музеі будзе працаваць да сярэдзіны сакавіка.

Леанід Гаравы