«Спрадвечны кругазварот прыгажосці і прызнання ў любові да малой Радзімы…»

Працягваючы нашу тэматыку лепшых расказаў турыстычнага конкурсу «Пазнай Беларусь – 2020», мы дабраліся да пераможцы, якая напісала пра сваю малую Радзіму. У минулым годзе, дарэчы, мы пісалі пра Грушаўку і гісторыю гэтага месца.

Яшчэ раз віншуем з тыднем роднай мовы і прапануем вам дадзены расказ:

Любіце гэтую сваю святую зямлю аддана і да канца.

Іншай вам не дадзена, дый непатрэбна…

У. Караткевіч

…Калі ехаць старадаўнім гасцінцам на Клецк, то праз пяць кіламетраў ад раённага цэнтра вы не зможаце не ўбачыць два шэрагі агромністых ліпаў, якія прывядуць вас ў невялічкую, але разам з тым сусветнавядомую вёсачку Грушаўка Ляхавіцкага раёна – радзіму нацыянальнага героя, сапраўднага патрыёта, Тадэвуша Рэйтана.

Мне пашанцавала нарадзіцца, зрабіць першыя крокі і сталець на такой гераічнай зямлі. Калі кожную раніцу ў вокны майго пакоя задуменна глядзіць былая сядзіба, а цені мінулага і пранізлівыя ўспаміны, здаецца, чакаюць на кожным кроку, я не маю права не захаваць усё гэта для будучых пакаленняў.

Першае ўпамінанне пра Грушаўку адносіцца да 1551 года. З канца ХVІІ стагоддзя ёю ўжо валодалі Рэйтаны. Сядзіба належала ім амаль тры з паловаю стагоддзі, да 1939 года. Самым вядомым прадстаўніком роду з’яўляецца Тадэвуш Рэйтан, які быў выбраны дэпутатам Сойма Рэчы Паспалітай ад Навагрудскага ваяводства ВКЛ ад і выступаў супраць Першага падзелу Рэчы Паспалітай, не выпускаючы дэпутатаў з залы паседжанняў, лёг перад выхадам са словамі “Забіце мяне, не забівайце Айчыну!”. Гэты пратэст знайшоў сваё адлюстраванне на карціне Яна Матэйка “Рэйтан”. Найбольшы росквіт сядзіба атрымала, калі яе уладарамі сталі Юзаф Грабоўскі і яго жонка Аліна. Тут размяшчаліся цагляны і вінакурны заводы, некалькі млыноў, сукнавальня. У канцы XІX стагоддзя Юзаф на месцы старога каменнага дома пабудаваў драўляны, які захаваўся да нашага часу.

Трапіць на дзядзінец сядзібы можна прайшоўшы уздоўж каменных слупоў (рэштак агароджы) па брукаванай дарозе ў абрамленні векавых дрэў. Кожнае дрэва старадаўняй ліпавай алеі – гэта сапраўдны твор мастацтва, галіны якога напамінаюць падсвечнік. Колькі б разоў я не праходзіла уздоўж сядзібы, яна заўсёды ўражвае сваёй веліччу і прыгажосцю. Драўляны дом на высокім фундаменце, у якім захаваліся рэшткі былой велічы, узвышаецца над усёй вёскаю, быццам і да гэтага часу сочыць за навакольным жыццём. Камяні на бруку помняць крокі былых гаспадароў. Гаспадарчыя пабудовы з чырвонай цэглы патрабуюць ад нас быць такімі ж дбайнымі гаспадарамі. Мураванка, у якой правёў апошнія гады свайго жыцця Тадэвуш, задуменна глядзіць удаль пустымі аканіцамі. А бліскучае маніста возера, таямнічы подых парку з векавымі дрэвамі спрадвек вучылі думаць, разумець, бачыць і любіць хараство беларускага краявіду.

І мне заўсёды здаецца, як толькі апошнія сонечныя промні апусцяцца за небасхіл, усё наваколле асвеціцца незвычайным святлом нябачных свечак-ліпаў. А праз хвіліну ажыве і ўся сядзіба: загарыцца агонь у вокнах, напоўняцца цяплом пакоі ад агню ў камінах, зашалясцяць старонкі кніг у багатай бібліятэцы, будзе паскрыпваць дубовы паркет пад нячутнымі крокамі вытанчаных сілуэтаў былых гаспадароў…

І, менавіта тут, у гэтым гістарычным месцы, прагучала колісь першае прызнанне ў каханні. І потым шчаслівы бацька вучыў маленькага сына жыццю. І разам яны выбіралі дрэўца, каб пасадзіць яго каля дома. Дрэва расло поруч з людзьмі, і ў сына нараджаўся сын, які таксама не ўяўляў радзімы без сваёй вёсачкі, і рабіў усё, каб захаваць мілы куток. Спрадвечны кругазварот прыгажосці і прызнання ў любові да малой Радзімы…

Анціпарук Вікторыя, лаўрэат намінацыі «Расказ аб малой Радзіме»

грушевка 1.jpg

https://www.belarustourism.by

Вялікая кіеўская князёўна Вольга пабывала ў Х стагоддзі на Гарадоцкай зямлі?

Вялікая кіеўская князёўна Вольга пакінулі істотны след у гісторыі Х стагоддзя Кіеўскай Русі.

Вольга кіравала Кіеўскай Руссю з 945 да 960 года ў якасці рэгента пры малалетнім сыне Святаславе, пасля гібелі яе мужа, кіеўскага князя Ігара Рурыкавіча. Першая з кіраўнікоў Русі прыняла хрысціянства і прызнана святой роўнаапостальнай Рускай праваслаўнай царквы.

 У адкрытых крыніцах пра яе пішуць, што ацаніць дзейнасць княгіні Вольгі і яе характар ​​досыць складана: з аднаго боку яна выступае жорсткай і ашчаднай кіраўніцай, з другога – дбайнай хрысціянкай і рэфарматарам. Прадстаўляючы сабой новы тып кіраўніка, які выкарыстоўвае для рашэння праблем, якія ўзнікаюць часцей інтэлект і хітрасць, чым грубую сілу. Княгіня гатова была пры неабходнасці ісці і на канфлікт. Больш пра яе тут: https://ru.wikipedia.org

 

Для нас жа цікавы 947 год, калі Вольга здзейсняла паход у Наўгародскую зямлю за данінай. Даследчык Полацкай зямлі Л.В. Аляксееў піша: «Цалкам верагодна, што Вольга якая рухалася за данінай ў глухія месцы Навагародчыны, прайшла туды не праз даўно асвоеныя месцы ў Смаленска, а па глухіх месцах вусця Віцьбы, дзе і заснавала новы« повост ».

Зыходзячы з «Аповесці мінулых гадоў» пра паездку ў 947 г. кіеўскай княгіні Вольгі ў Ноўгарад і супастаўляючы са звесткамі «Летапіса горада Віцебска», можна выказаць здагадку, што Віцебск як адміністрацыйна-кіраўнічы цэнтр наваколля пачаў сваё існаванне з Х стагоддзя. Ускосным пацвярджэннем таго, што менавіта княгіня Вольга заснавала пагост для збору даніны ў вусці р. Віцьбы будуць тапонімы «Альгова» якія маюцца на ўскраіне сучаснага Віцебска, а таксама шмат помнікаў у раёне азёр Мяжа, Сосны, Чарняста, Сясіта ў Гарадоцкім раёне. Тут у нас і зараз маецца вёска Альгова, у якой пражывае цяпер толькі два чалавекі.

Мінскі гісторык Максім Макараў вывучыў польскамоўныя тэксты па гісторыі Віцебска. У выніку ў 22-м выпуску гісторыка-юрыдычных матэрыялаў, вынятых з актавых кніг губерняў Віцебскай і Магілёўскай (1891 год), быў знойдзены універсал, дадзены ваяводам і войтам Віцебска Казімірам Аляксандрам Пацам братэрству віцебскай Благавешчанскай царквы ў 1714 годзе. У ім гаворыцца, што храм, як і горад, заснаваныя княгіняй Вольгай. Прычым ваявода падкрэслівае, што гэта было паказана і ў больш старажытных юрыдычных дакументах – прывілеях, падараваных царквы і гораду. Таму ў мясцовым Віцебскім летапісу, канчаткова складзенай ў 1768 годзе, адлюстравана не выдумка аўтараў. Таму доўгі час існуючая ў горадзе легенда можа грунтавацца на рэальным наведванні княгіняй Вольгай Віцебска і ўключэнні яго ў склад уладанняў Кіеўскіх князёў (менавіта Кіеву Віцебск падпарадкоўваўся да 1021 года ) “, – паведаміў гісторык Дзяніс Юрчак. Ён дадаў, што сапраўды ўсталяваць год, калі гэта падзея мела месца, зараз немагчыма. Пра гэта распавядалі слухачам пры чытанні лекцый па гісторыі Віцебска ў 2018 годзе.

Гэта значыць, што ў 947 годзе княгіня Вольга рэальна магла быць у нашых краях, накіроўваючыся за данінай ў Наўгародскія зямлі. З Віцебска яна рэальна магла са сваёй дружынай падняцца па Дзвіне, Усвячы і Аўсянцы да возера Ціёста ў нашым Гарадоцкім раёне. Менавіта тут каля возера Мяжа і існуе зараз  вёска Альгова Межанскага сельсавета з двума жыхарамі на 1 студзеня. Размешчана яна у 1 км на поўдзень ад в. Сцяпанавічы. Глядзіце мал.1 “Археалагічныя помнікі VIII–XI ст. ст Віцебскага Падзвіння.”

У кнізе “Памяць” Гарадоцкага раёна маецца інфармацыя пра вёску Альгова з 1841 года, калі яна была ў Суражскім раёне Віцебскай губерні. Тады ў вёсцы было 9 двароў і 64 рэвізскія душы. Затым у XIX стагоддзі і да сярэдзіны XXстагоддзя адбывалася пашырэнне вёскі Альгова: у ёй пражывала ў 1920 г. у 29 дварах 148 жыхароў. Максімальную колькасць было перад вайной – у 1940 годзе: 40 двароў і 250 жыхароў. Падчас другой сусветнай вайны нямецка-фашысцкія захопнікі ў кастрычніку 1943 года перад вызваленнем спалілі Альгова і забілі пяць мірных жыхароў. У 1962 годзе гэта тэрыторыя ўвайшла ў склад Гарадоцкага раёна, які па плошчы стаў другім у Беларусі.

Беларускія археолагі да гэтага часу не праводзілі археалагічныя даследаванні каля Альгова, якія і далі б адказ на пытанне: калі ж паўстала вёска Альгова? Гэты тапонім па версіі навукоўцаў непасрэдна звязаны з вялікай кіеўскай князёўнай Вольгай.

Леанід Гаравы